Wydarzenie z 26 października 1622 r.

Tłumaczenie artykułu Manfreda Spaty o oblężeniu i zdobyciu miasta i twierdzy Kłodzko w 1622 roku.

Oblężenie i zdobycie miasta i twierdzy Kłodzko [Glatz]

Rok wojny 1622 przyniósł niszczycielski punkt zwrotny dla małej stolicy Hrabstwa o tej samej nazwie we wschodnich Czechach, Kłodzka [Glatz], z jego ufortyfikowanym zamkiem: Koniec kościoła ewangelickiego, który przetrwał niecałe sto lat i początek ponownej katolicyzacji przez cesarską rodzinę Habsburgów i czeską rodzinę królewską.

Ewangelicki kaznodzieja Georg Aelurius (właściwie Katschker, 1596-1627) opisuje ten polityczny i religijny wstrząs w trakcie wojny trzydziestoletniej w swojej niemieckiej kronice „GLACIOGRAPHIA, Oder Glätzische Chronica“ [„GLACIOGRAPHIA, Czyli Kroniki Kłodzkie“] (Spata 2022a). Po śmierci cesarza Macieja [Matthiasa] w 1619 r. nowy król Czech, Ferdynand II (panował w latach 1619-1637), wezwał swoich dziedzicznych poddanych do uznania go i złożenia mu hołdu. Jednak czeskie stany, kierowane przez niemiecko-bośniackiego szlachcica Heinricha Matthiasa hrabiego Thurna (1567-1640), obaliły katolickiego króla jako „wroga prawdziwej religii“ i wybrały ewangelickiego elektora Fryderyka V z Palatynatu (1596-1632) na nowego króla Czech (panował 1619-1620) w dniu 26 sierpnia 1619 roku. Stany kłodzkie z zadowoleniem przyjęły wybór elektora w nadziei na stabilne stosunki religijne.

Przygotowania do wojny rozpoczęły się teraz na wszystkich ziemiach czeskich, w tym w Hrabstwie Kłodzkim. Aelurius opisuje te przygotowania (s. 120): „Kiedy wojna czeska rozpoczęła się w 1618 i 1619 roku, czeskie stany szybko pomyślały o twierdzy kłodzkiej i pod dowództwem kapitana wojennego Hansa George’a Semlinga wysłały oddział żołnierzy do garnizonu kłodzkiego i nakazały mu utrzymanie twierdzy pod dobrą opieką i pilnowanie jej“. 

Po ciężkiej w konsekwencje bitwie pod Białą Górą [Weiße Berge] w pobliżu Pragi 8 listopada 1620 r. armia Fryderyka uległa wojskom cesarskim. Zakończyło to jego panowanie, które trwało tylko jedną zimę, oraz powstanie czeskich stanów przeciwko Lidze Katolickiej. Fryderyk został trafnie nazwany „Królem Zimowym“ przez swoich współczesnych; podczas ucieczki do Wrocławia, on i jego świta znaleźli zakwaterowanie w zamku kłodzkim od 14 do 16 listopada 1620 roku. Aelurius donosi o tym (s. 117): „Item Anno 1620, 14 listopada, nowego roku kalendarzowego, hrabia palatyn Fryderyk, gdy opuścił Pragę 8 listopada z powodu poniesionej klęski, przybył do Kłodzka, gdzie wielu rozproszonych żołnierzy podążyło za nim w ucieczce. Wkrótce jednak przeniósł się do zamku i pozostał tam przez kilka nocy“. Fryderyk nigdy nie powrócił do Pragi, a Habsburgowie odzyskali czeską koronę (Wiese 1896; Herzig 2019).

Czeskie i śląskie stany natychmiast podporządkowały się cesarzowi Ferdynandowi II i wycofały swoje wojska stacjonujące w Kłodzku pod dowództwem kapitana Georga von Semlinga. Czeska okupacja dokonała spustoszenia w mieście i między innymi zdewastowała Thumstift (katedrę, prepozyturę), kanonię augustiańską założoną przez arcybiskupa Arnoszta z Pardubic [Arnestus von Pardubitz] (1297-1364) w 1349 roku. Jednak stany kłodzkie odmówiły negocjacji pokojowych i twardo stanęły przy swoim „Królu Zimowym“, który przebywał we Wrocławiu.  Mieszkańcy i żołnierze bronili się bohatersko, dowodzeni od 1 lutego 1622 r. przez 27-letniego hrabiego Franza Bernharda von Thurna (1595-1628), syna buntownika hrabiego Heinricha Matthiasa Thurna. Z żelazną wolą i wielką roztropnością młody hrabia Thurn kierował obroną miasta i twierdzy Kłodzko z łącznie 1800 żołnierzami i strażą cywilną. Fortyfikacje na północnym wzgórzu zamkowym były dalej rozbudowywane, a mianowicie mniejsza reduta Florian bezpośrednio przy zamku i większa reduta z bastionami Wacław [Wenzel] , Ludmiła [Ludmilla] i Jabłonka [Jablunka]. Kościół Wacława [Wenzelskirche] na północ od zamku padł ofiarą tych działań i został całkowicie zburzony. Kościół tumski [Thumkirche] otrzymał mocny mur (Aelurius, s. 349-356).

Chłopi i obywatele Hrabstwa pozostali lojalni wobec Thurna, ponieważ widzieli w nim wybawcę od cesarskiego sądu karnego i obrońcę ich ewangelickiej wiary. Thurn wierzył, że może skutecznie stawiać opór, dopóki nie nadejdzie oczekiwana pomoc od przywódców armii ewangelickiej, hrabiego Ernsta von Mansfelda i Christiana von Braunschweiga. Wsparcie to jednak nie nadeszło. Latem 1622 r. wojska cesarskie, liczące około 20 000 ludzi, zebrały się pod dowództwem hrabiego Karla von Liechtensteina (1569-1627). Kiedy Kłodzko zostało otoczone w połowie września, obrońcy mieli w twierdzy 28 armat, 10 kolubryn i 3 mniejsze działa (Köhl 1994; Klose 1997). 

Kiedy przedmieścia zostały spalone jako wojskowy środek ostrożności, płomienie rozprzestrzeniły się na kościół tumski [Thumkirche] przed murem twierdzy, a stamtąd na zamek wewnątrz twierdzy, gdzie przechowywano duże zapasy zboża i prochu. Pożar szalał przez trzy dni i utrudniał obronę. Po tym pożarze i z powodu malejącej liczby zdolnych do walki obrońców, poddali się oni 25 października 1622 r. na honorowych warunkach. Hrabia Thurn i jego żołnierze otrzymali wolny przejazd na Śląsk. Oblegające wojska cesarskie przejęły miasto i twierdzę Kłodzko 26 października.

Zdobycie Kłodzka zakończyło ewangelicki opór, tzw. czeską rebelię i wojnę na Śląsku. Cena za odważną obronę swojego miasta i wolnej wiary ewangelickiej była dla mieszkańców Kłodzka wysoka: kościół Wacława [Wenzelskirche] i kapituła Tumska [Thumstift] zostały zniszczone, zamek i przedmieścia spalone, miasto poważnie zdewastowane przez kanonadę i zrujnowane, czasy świetności Hrabstwa minęły. Rycina w Kronice Aeluriusa dramatycznie pokazuje to zniszczenie (patrz ilustracja) (Spata 2022b).

W późniejszym okresie mieszkańcy Hrabstwa stracili swoje kościoły, ewangelickich duchownych i nauczycieli. W listopadzie 1622 r. Aelurius (ostatni kaznodzieja kościoła Wacława) został wydalony z Kłodzka wraz ze swoimi protestanckimi konfratrami; w 1623/24 r. dołączyło do nich ponad 120 duchownych i nauczycieli z całego Hrabstwa Kłodzkiego (Aelurius, s. 311/12; Heinzelmann 1914; Herzig 2019).

Z pomocą jezuitów, którzy powrócili do Kłodzka w 1623 r., ewangeliccy chrześcijanie zostali ponownie skatolicyzowani lub zmuszeni do emigracji. W szczególności biskup Karl von Habsburg (1590-1624) z Wrocławia, który już 1 października 1621 r. otrzymał od cesarza Hrabstwo Kłodzkie jako lenno ze wszystkimi prawami, rozmieścił oddziały polskie i morawskie (liechtensteinscy „aborcjoniści“ *¹ [Liechtensteiner „Engelmacher“]) w celu przymusowej rekatolicyzacji (Herzig 2023). Po kilku latach praca misyjna jezuitów była tak skuteczna, że ludność Hrabstwa zachowała wiarę katolicką, a zwłaszcza emocjonalne oddanie Matce Boskiej, aż do ich przymusowego wysiedlenia *² w latach 1945/46, ale także później w Niemczech Zachodnich.

Lit.: Aelurius, Georg: GLACIOGRAPHIA Oder Glätzische Chronica. Breslau 1625. Wiese, Hugo von: Der Kampf um Glatz. Aus der Geschichte der Gegenreformation in der Grafschaft Glatz. Opr.: Verein für Reformationsgeschichte, Halle 1896. – Heinzelmann, Paul: Beiträge zur Predigergeschichte der Grafschaft Glatz von 1524-1624, w: Correspondenzblatt des Vereins für Geschichte der evangelischen Kirche Schlesiens XIV/1 (1914), S. 1-62. Köhl, Eduard: Geschichte der Festung Glatz und Glatzer Festungsgeschichten. Würzburg 1972, reprint Lüdenscheid-Leimen 1994. Klose, Arwed: Schlachten und Gefechte, w: Arthur Jüttner und Eckehart Münnich (opr.), Soldatische Tradition in Schlesien 1241-1945. Berg-Potsdam 1997, S. 9-124, tu: S. 22-23. – Herzig, Arno: Die Grafschaft Glatz 1530-1630. Das vergessene Kapitel protestantischer Geschichte, w: AGG-Mitteilungen 18 (2019), S. 3-13. – Manfred Spata: Die GLACIOGRAPHIA des Georg Aelurius 1625. Kurze Einführung und erweitertes Inhaltsverzeichnis mit Registern, w: AGG-Mitteilungen 21 (2022a), S. 43-72. – Manfred Spata: Aelurius-Stich „Abriss der Stadt und Schlosses Glatz“, 1622, w: Ders., Historische Ansichten von Glatz. Bilder einer böhmisch-schlesischen Stadt. Görlitz 2022b, S. 49-56. – Herzig, Arno: Bischof Karl von Habsburg und die Gegenreformation in der Grafschaft Glatz, w: AGG-Mitteilungen 22 (2023), S. 3-12.

Ilustracja: Anonimowa rycina w kronice Aeluriusa Glaciographia z 1625 r.

Manfred Spata

Źródło:
Strona internetowa Kulturstiftung,
https://kulturstiftung.org/?s=Anonymer+Stich+in+der+Aelurius-Chronik+Glaciographia+von+1625

Ilustracja:
Anonimowa rycina w kronice Aeluriusa Glaciographia z 1625 r.
Tytuł ryciny:
Abriss der Stadt und Schlosses Glatz, sampt der Belagerung. ANNO 1622
czyli
Zburzenie miasta i zamku Kłodzko, łącznie z oblężeniem.  ANNO 1622.

Uwagi tłumacza:

1. niem. Liechtensteiner „Engelmacher“ tłumaczę jako liechtensteinscy „aborcjoniści“, ale równie dobrze można by to przetłumaczyć jako „odsyłacze na tamten świat“, dosł. „twórcy aniołów“. ↩︎
2. autor używa tu słowa Vertreibung, czyli „wypędzenia“, co według mnie jest niezgodne z prawdą historyczną, ale to jest standardowy termin używany w Niemczech. ↩︎